Billie: Luther en Erasmus door de (kerk)bocht (BB5)

Billie

Mensen veranderen. Over het algemeen langzaam. Er kan afstand ontstaan tussen dat waar je je thuis bij voelde en de innerlijke transformatie die de meeste mensen in hun leven ondergaan. Die innerlijke verandering is een onvermijdelijk gevolg van het volwassen en ouder worden. De ontstane innerlijke conflicten en conflictjes vragen om een reactie waarbij doorgaans een aanpassing plaatsvindt; een nieuw evenwicht lijkt de afstand te overbruggen en men kan weer een poosje door. Het proces stopt echter niet  en men kan een punt bereiken waarbij er geen overbrugging meer mogelijk lijkt. Dan is een ingrijpender actie nodig om tot een nieuw normaal te komen.
Aan beiden kanten van de ontstane afstand is een bepaalde mate van rek; de verschillen in denken en praktijk zijn tot op zekere hoogte met elkaar te verzoenen. 

Alles heeft een breekpunt en toen Billie op dat punt was aangekomen en de verschillen onverzoenbaar bleken, was het zijn keuze om de kerk te verlaten. Zijn "probleem" was niet zozeer met God, de Bijbel of het fenomeen kerk, maar meer met de geïnstitutionaliseerde ideeën en praktijken hieromtrent. 

In eerste instantie was Billie verbitterd en gedesillusioneerd en nam vooral de kerk van alles kwalijk. Nu hij zichzelf de tijd had gegund om over zijn eigen plaats in het proces na te denken - wat moeilijk genoeg was omdat de mens geneigd lijkt te zijn om naar externe factoren te wijzen - realiseerde hij zich dat het niet helemaal terecht was om zijn omgeving de schuld te geven voor een veranderingsproces dat zich voornamelijk in zijn innerlijke leven voltrok.

Billie deelde zijn verworven inzicht met me en vroeg wat mijn gedachten hierover waren. Die wilde ik wel delen:

Naast het persoonlijke ontwikkelingsproces dat een mens ondergaat ontwikkelt alles om ons zich ook voortdurend. Het is dan ook onvermijdelijk dat we regelmatig onze positie ten opzichte van al die externe krachten herijken en onze positie opnieuw bepalen. Een voorbeeld uit de geschiedenis:
Maarten Luther en Erasmus waren tijdgenoten en allebei lid van dezelfde kerk. In die kerk was van alles mis en beide mannen kwamen tot de conclusie dat het systeem op de schop moest.
Luther koos voor afscheiding en speelde een belangrijke rol in het (slechts deels) afwerpen van het tirannieke juk der katholieke kerk. Hij verliet de kerk met grote gebaren en vetgedrukte woorden. Zijn aandeel in de reformatorische beweging zijn van wereldveranderende orde. Dat deze nieuwe beweging al snel institutionaliseerde is een ander verhaal maar de transitie van beweging naar instituut blijkt een taaie realiteit. 

Erasmus bleef de kerk trouw. Hij geloofde dat verandering het best tot stand komt met geduld en door het gedrukte woord. Erasmus was in zijn tijd de belangrijkste, meest bekende en populaire "influencer". In zijn "lof der zotheid"  - een toen unieke en toegankelijke ironische stijl -  stelt hij misstanden in de kerk en samenleving aan de kaak en wist velen (tot aan de dag van vandaag toe) tot "herijking" van de eigen positie ten opzichte van de wereld, de macht en de kerk (die twee waren in zijn tijd zo'n beetje synoniem) te bewegen.  De kerk was uiteraard niet al te blij met hem. Zijn bijdrage aan het huidige mens en wereldbeeld reikt tot in de vezels van vele culturen.

Wat ik hiermee wil zeggen is dat het juist kan zijn om een streep te zetten en de hakken in het zand, zoals Luther deed met als gevolg dat een nieuw instituut ontstond dat met dat andere instituut moest leren co-existeren (hetgeen met de nodige liters bloed gepaard gaat, ook tot aan de dag van vandaag).

De weg van Erasmus is in mijn ogen een sympathiekere weg en op de lange termijn effectiever en daarom aan te bevelen. Daarbij houdt je vast aan de basis - dat wat mij met de ander verbindt en verenigt - en benoemt kritisch-constructief de ontstane ruis in systemen om ons heen. Het effect is niet altijd onmiddellijk maar op de lange duur werkt deze kritisch-constructieve aanpak vanuit de diepte naar de breedte.

Natuurlijk zijn er onverzoenbare breekpunten die een persoon niets anders laten dan te vertrekken. Voor mij persoonlijk is dat de centrale plek die Christus inneemt in het grote verhaal van God. Ik weet het, het zijn maar een paar woorden waar een forse wereld achter zit. Wat mij zorgen baart en waar ik voor wil waken is dat ruis die centrale plaats van Christus verstoort en zelfs verduistert. Dat is wat een instituut neigt te doen en daarom moet de kerk altijd in beweging blijven.

p.s. Eén van de mooiste biografien over Erasmus is Nina Burton's "Erasmus, de ster aan Gutenberg's firmament." Hierin wordt de raltie tussen Luther en Erasmus breed uitgelicht en hun verschillen in visie over hoe met dat grote katholieke instituut om te gaan. De drukpers, waardoor boeken voor een breder publiek beschikbaar en toegankelijk kwamen, speelt daarbij een cruciale rol.

Dit is de vijfde en laatste blog in een serie van vijf over de kerkverlating van Billy Bobslee.

1. Hoe Billie zich brandde
2. Mogelijke schuldige aan de brand 1: God
3. Mogelijke schuldige aan de brand 2: De Bijbel
4. Mogelijke schuldige aan de brand 3: De Kerk
5. Mogelijk schuldige aan de brand 4: Billie